«صلوات » به بیان قرآن کریم نغمه الهی و نوایی ملکوتی است: «ان الله و ملائکته یصلون علی النبی » ; «خداوند و فرشتگان او بر پیامبر درود می فرستند .» صلوات، عشق ورزی بی پروای یوسفهای آفرینش است به گلبرگهای سرسبد هستی; قدرشناسی از گلگون چهره هایی است که به پای رو سفیدی ما فدا شدند; هم بهترین دعا در شان برترینهاست و هم عامل پذیرش دعاهای ما; صلوات، نوای ایمان و نابودی نفاق است; هم توحید است و هم نبوت، هم امامت است و هم معاد روز قیامت، و در یک کلمه، «تمام تسبیح جان ماست .» ⁽¹⁾

این مقال، ابتدا به بررسی یکی از مسائل اجتماعی; یعنی تبدیل صلوات به اموری همچون: کف، سوت و یا سکوت - صرف نظر از ثواب و عقاب - می پردازد، و بخش دوم آن، مائده ای معنوی است در فضیلت صلوات .

تبدیل صلوات به کف و سوت

نوآوری و تغییرات در بسیاری از ابعاد زندگی از جمله سنن، آداب و رسوم اجتماعی، امری رایج و تا اندازه ای اجتناب ناپذیر است . آنچه مهم و مسئولیت آور است جهت دهی مطلوب به این گونه امور است; مثلا در دهه چهل تا آغاز اوج گیری نهضت اسلامی ایران، هرگاه جمعیتی می خواست قطعنامه یا فرازی از سخنرانی را تایید کند، سه بار می گفتند: «صحیح است » . کم کم مردم با بیداری، شعور و ارتکاز معنوی خود آن را به «تکبیر» تبدیل کردند . همچنین به هنگام تشویق و تایید کسی یا موضوعی، صلوات رایج شد و هر چه بر صفا و پاکی فرزندان اسلام افزوده می شد، استفاده از این شیوه بیشتر شد، به گونه ای که در دو دهه آغاز انقلاب، سوت کشیدن و یا اعلام سکوت، امری مستهجن شمرده می شد . این در حالی است که هیچ گاه امام راحل یا رهبر معظم انقلاب و شخصیتهای مهم، در این باره دخالت صریحی نداشتند .

اخیرا قضیه به عکس شده و برخی به نابودی ارزشهای انقلاب اسلامی و ثمرات خون شهیدان همت گماشته اند . گویا هیچ هم و غم و هدفی جز این ندارند . بدین سان، تغییر و تحول در روحیه ها، مظاهر رفتاری و ارزشهای اصیل اسلامی و ملی شتاب بیشتری به خود گرفته است . بویژه، همسویان غرب توانسته اند بخشی از جوانان را از اصالت و هویت خود جدا و به رسانه ها، کتابها و فرهنگ خودی بدبین نموده، به پستان فرهنگی آمریکا متصل کنند .

بررسی علل و زمینه های این موضوع فرصتی دیگر می طلبد . ولی آیا باید چشم بسته، فرزندان خود را رها کنیم؟ آیا روشنگری و جهت دهی جریانها، از مهم ترین وظایف ما نیست؟

اکنون جا دارد درباره مثلث تقلیدی «کف، سوت، سکوت » نکاتی بیان شود .

الف) اینها حرکت و صداهای پوچ و تهی است و تنها وسیله ای خشک و بی معنا برای ابراز یک احساس به شمار می رود . ولی تکبیر و صلوات صدایی وحیانی و آسمانی است نه زمینی، ضمن اینکه جهانی از معارف را در بردارد .

ب) چنین اموری تقلید کورکورانه از یک فرهنگ اجتماعی است، تقلید از کسانی که در فرهنگ و معارف از ما ناتوان ترند و این گونه تقلید اگر از روی غفلت باشد، به معنای زدن مهر بی عقلی و بی شعوری بر پیشانی خویش است . اگر مقلد لحظه ای می اندیشید که چرا نباید دیگران پیرو من باشند و چرا من باید خود باخته و خود فروخته باشم، دست از این آلودگیها می شست .

گفتنی است که تقلید از اهل علم و اجتهاد، بهره مندی از سفره فراهم شده از یک عمر تحقیق مجتهد است، همچنان که او نیز از تلاش و تحقیق هزار ساله بزرگ ترین دانشمندان سود جسته است .

نظیر درمان یک مرض با استفاده از راهنمایی پزشک متخصص که در واقع، این عمل به مفهوم بهره مندی از تحقیق هزاران پژوهشگر پزشکی است نه تقلید کورکورانه از جاهلان .

ج) هر یک از زوایای این مثلث، نوعی غربزدگی و از خود بیگانگی است . ملتی که آیین و فرهنگ اصیل خود را رها کند، در معرض زوال و نابودی است . عجیب اینجاست که مدعیان ملی گرایی همواره در این باره پیشقراولان بیگانه پرستی و وطن فروشی و گشودن دروازه به روی استعمار بوده اند! بگذریم از اینکه در مواقع بروز خطر و جنگ برای کشور، فرار از صحنه را فراروی خود قرار داده اند .

بدیهی است استفاده از خوبیها و فضایل، یا علم و صنعت از هر کجا باشد مایه افتخار است، ولی با تاسف پادوهای آمریکا و خود فروختگان آنها در کشورهای شرقی و از جمله ایران، در زمینه های مثبت هیچ هنری نداشته اند و پیرو پلیدیهای دیگران بوده اند . آیا یک ملت با منع حجاب و تغییر لباس و آرایش، متمدن می شود؟ و آیا در ایران رضاخانی چنین چیزی حاصل شد؟

آیا اروپا و آمریکا نیز از فرهنگ ما تقلید می کنند یا از خود مقاومتی سرسختانه نشان می دهند؟ نمونه هایی از برخورد خشن با فرهنگ اسلامی و ایرانی، هر روزه در دنیا رخ می دهد; مثلا دو سال پیش، فرانسه حاضر نشد شراب را از سفره ضیافت شام ریاست جمهور ایران حذف کند، با اینکه وجود شراب از واجبات مسیحیت نیست . به همین جهت، مدتی مدید با فرانسه مذاکره شد و سفر به تاخیر افتاد و در نهایت، رئیس جمهوری در ضیافت شام حاضر نشد و با عصرانه ای پذیرایی پایان پذیرفت .

پوشش روسری در کشورهایی مانند: فرانسه و انگلیس سالهاست که برای مسلمانان، محرومیت آور شده است، به گونه ای که جراید نوشتند: رئیس دولت ترکیه نتوانست دختر خود را با روسری به دانشگاه بفرستد و به دلیل داشتن روسری، مجبور شد در بیرون کشور و دیار غربت و جدا از والدین، به تحصیلاتش ادامه دهد .

د) این حرکتها و سکوتها به جز قراردادی اعتباری، هیچ بار فضیلتی و ارزش معنوی ندارند . اگر برای شادی روح مرده ای به جای اعلام چند لحظه سکوت، مثلا گفته شود: چند دقیقه فوت کنید، چشمانتان را ببندید و یا انگشت سبابه خود را حرکت دهید، به حال آن مرحوم هیچ فایده و فرقی ندارد .

ه) پذیرش آداب و رسوم پوچ بیگانگان، اعلام خود باختگی، بی شخصیتی و در یک جمله برافراشتن پرچم بی لیاقتی و وادادگی بر بام فرهنگ این مرز و بوم است .

از برنامه های کافران عهد جاهلیت، کف و سوت به جای نماز بود: «و ما کان صلاتهم عند البیت الا مکاء و تصدیة فذوقوا العذاب بما کنتم تکفرون » ; ⁽²⁾ «نمازشان در خانه خدا جز سوت کشیدن و کف زدن نبود . پس به سزای آنچه کفر می ورزیدید، این عذاب را بچشید .»

منزلت صلوات

علاوه بر اینکه خدا و فرشتگان بر پیامبر صلوات می فرستند، مؤمنان نیز به این امر فرمان داده شده اند: «ان الله و ملائکته یصلون علی النبی یا ایها الذین آمنوا صلوا علیه و سلموا تسلیما» ; ⁽³⁾ «خداوند و فرشتگان او بر پیامبر صلوات می فرستند . ای کسانی که ایمان آورده اید بر پیامبر صلوات بفرستید و کاملا تسلیم او باشید .»

در قرآن کریم هم دستور احترام و بزرگداشت خداوند تعالی هست که «مالکم لاترجون لله وقارا» ⁽⁴⁾ ; «شمارا چه می شود که برای خداوند شکوهی را امید ندارید .» و هم توقیر و گرامیداشت پیامبر را گوشزد می نماید: «انا ارسلناک شاهدا و مبشرا و نذیرا لتؤمنوا بالله و رسوله و تعزروه و توقروه و تسبحوه بکرة و اصیلا» ⁽⁵⁾ ; «به راستی که ما تو را شاهد و گواه و بشارت دهنده و هشدار دهنده فرستادیم . تا [شما مردم] به خدا و پیمبرش بگروید و یاری اش کنید و گرامی اش بدارید ⁽⁶⁾ و در صبح و شام تسبیحش گویید .»

محدث قمی قدس سره در بیان رفتار امام صادق علیه السلام می نویسد:

«... و آن جناب، کثیر الحدیث و خوش مجالست و کثیر الفوائد بود . هرگاه می خواست بگوید: «قال رسول الله صلی الله علیه و آله » رنگش تغییر می کرد; گاهی سبز می گشت و گاهی زرد، به حدی که نمی شناخت او را کسی که می شناخت او را ... .

مؤلف گوید: خوب تامل کن در حال حضرت صادق علیه السلام در تعظیم و توقیر او از رسول خدا صلی الله علیه و آله که به هنگام نقل حدیث و نام بردن اسم شریف آن جناب چگونه حالش تغییر می کرد، با اینکه پسر پیغمبر و پاره تن اوست ... با بی احترامی و بی طهارت اسم مبارکش را مگو و ننویس .

هزار مرتبه شویم دهان به مشک و گلاب

هنوز نام تو بردن کمال بی ادبی است ⁽⁷⁾

احکام صلوات

صلوات، همیشه، ارزشمند است، ولی در مواردی فضیلت واستحباب بیشتری پیدا می کند; مثلا هنگام ورود وخروج از مسجد; پس از ذکر نام حضرت رسول صلی الله علیه و آله حتی در نماز ; شب و روز جمعه; ماه مبارک رمضان; پس از نمازها ; به هنگام ذبح حیوانات و هنگام شنیدن نام حضرت . ⁽⁸⁾

در نماز میت و همچنین درتشهد نمازهای دیگر، صلوات واجب است و نماز بی صلوات، باطل است .

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: «من صلی صلاة لم یصل فیها علی و لاعلی اهل بیتی لم تقبل منه; ⁽⁹⁾ هرکس نماز بگذارد و در آن بر من و اهل بیت من صلوات نفرستد، از او قبول نمی شود .»

صلوات ناقص

ذکر «اللهم صل علی محمد» بدون «و آله » ناقص و خلاف امر پیامبر صلی الله علیه و آله است; چنان که حضرت می فرماید: «من صلی علی و لم یصل علی آلی لم یجد ریح الجنة; ⁽¹⁰⁾ هرکه بر من صلوات بفرستد و بر خاندانم درود نفرستد، بوی بهشت را نمی یابد . »

امام صادق علیه السلام می فرماید: مردی به کعبه درآویخته بود و چنین می خواند: «اللهم صل علی محمد» . پدرم شنید و به او فرمود: «یا عبد الله لاتبترها، لا تظلمنا حقنا، قل: اللهم صل علی محمد و اهل بیته; ⁽¹¹⁾ بنده خدا! صلوات را ناقص نکن و در حق ما ظلم نکن، بگو: خدایا بر محمد و اهل بیتش درود بفرست .»

در روایات فراوانی، حذف «آل محمد» از صلوات - که کار یزیدیان است - نهی شده است . علامه طباطبایی رحمه الله پس از روایتی در این باره، می نویسد: «جز این، هیجده حدیث دیگر از اهل سنت دلالت دارد بر صلوات کامل و پرهیز از ناقص ... و اما روایات شیعه در این موضوع، فراوان و بی شمار است » .

در صحاح اهل سنت است: «اگر «آل محمد» نباشد، صلوات ابتر است و کسی که آن را نگوید، دست رد بر سینه اش می خورد و به او خطاب می شود: «لا لبیک و لا سعدیک .» ⁽¹²⁾

کیفیت صلوات

مردی به پیامبر صلی الله علیه و آله عرض کرد: دانستیم چگونه بر شما سلام کنیم، ولی صلوات بر شما چگونه است؟ آن حضرت فرمودند: بگو: «اللهم صل علی محمد و علی آل محمد، کما صلیت علی ابراهیم و آل ابراهیم انک حمید مجید، اللهم بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی ابراهیم و آل ابراهیم انک حمید مجید .» ⁽¹³⁾

حضرت سجاد علیه السلام در پایان دعای مکارم الاخلاق چنین دعا می کند: «اللهم صل علی محمد و آله، کافضل ما صلیت علی احد من خلقک قبله و انت مصل علی احد بعده; ⁽¹⁴⁾ بارخدایا بر محمد و آلش درود فرست، مانند بهترین درودی که قبل از او بر هر یک از بندگانت نثار کردی و یا پس از او نثار کسی خواهی کرد .»

بهتر است صلوات با صدای بلند باشد . از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله روایت شده است: «ارفعوا اصواتکم بالصلاة علی فانها تذهب بالنفاق; ⁽¹⁵⁾ با صدای بلند بر من صلوات بفرستید که نفاق را از بین می برد .»

البته برخی از افراد عامی در مشاهد مشرفه مثل رواقهای حرم حضرت رضا علیه السلام با صدای بلند و پی در پی توصیه به صلوات می کنند که در آن اماکن، سنت بدی است; زیرا مزاحم افرادی است که دعا، نماز و زیارت می خوانند . بزرگان نیز به حفظ ادب و آهسته خواندن زیارتنامه سفارش کرده اند . ⁽¹⁶⁾

ثواب و فضیلت صلوات

1 . کفاره گناهان:

امام رضا علیه السلام می فرماید: «من لم یقدر علی ما یکفر به ذنوبه فلیکثر من الصلاة علی محمد و آله، فانها تهدم الذنوب هدما; ⁽¹⁷⁾ هرکه از انجام عملی که گناهانش را جبران کند ناتوان است، پس باید زیاد برمحمد و آل محمد صلوات بفرستد; زیرا صلوات، گناهان را به کلی پاک می کند .»

2 . وزین ترین و برترین:

از امام باقر یا صادق علیهما السلام نقل شده است: «اثقل مایوضع فی المیزان یوم القیامة الصلاة علی محمد و علی اهل بیته ⁽¹⁸⁾ ; سنگین ترین چیزی که در روز قیامت در ترازو گذاشته می شود، صلوات بر محمد صلی الله علیه و آله و اهل بیت او می باشد .» و از امام صادق علیه السلام روایت است که «ما من عمل یوم الجمعة افضل من الصلاة علی محمد و آله ⁽¹⁹⁾ ; روز جمعه هیچ کاری برتر و پرفضیلت تر از صلوات بر محمد و آل محمد نیست .»

3 . دوستی خداوند:

از امام هادی علیه السلام چنین روایت است که: «انما اتخذ الله ابراهیم علیه السلام خلیلا، لکثرة صلاته علی محمد و اهل بیته، صلوات الله علیهم; تنها دلیلی که خدا به خاطر آن ابراهیم علیه السلام را به مقام دوستی و خلیل بودن رسانید، کثرت صلوات فرستادن او بر محمد و اهل بیتش - که درود خدا بر آنان باد - بود .»

4 . بخیل واقعی:

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: «البخیل حقا من ذکرت عنده فلم یصل علی ⁽²⁰⁾ ; بخیل حقیقی کسی است که نزد او از من یاد شود و او بر من صلوات نفرستد .»

5 . صدای سخن عشق:

از امام صادق علیه السلام روایت است: «اذا ذکر النبی صلی الله علیه و آله فاکثروا الصلاة علیه فانه من صلی علی النبی صلی الله علیه الف صلاة فی الف صف من الملائکة، و لم یبق شی ء مما خلقه الله الا صلی علی العبد، لصلاة الله علیه و صلاة ملائکته فمن لم یرغب فی هذا، فهو جاهل مغرور قد بری ء الله منه و رسوله و اهل بیته ⁽²¹⁾ ; هنگامی که از پیامبر یاد می شود، زیاد بر او صلوات بفرستید; زیرا هرکه بر پیامبر صلوات فرستد، خداوند در میان هزار صف از فرشتگان بر او هزار درود فرستد، و چیزی از مخلوقات خدا باقی نمی ماند مگر اینکه بر این بنده درود می فرستند; چون خدا و فرشتگان بر او درود فرستاده اند . پس کسی که در این باره بی علاقه باشد، جاهل و فریب خورده است و قطعا خدا و پیامبر او و اهل بیتش از او بیزارند .»

6 . رهایی از مشکلات:

از استاد اخلاق و عرفان آیت الله بهاءالدینی رحمه الله نقل شده است: «ما تجربه زیادی به دست آورده ایم و وجدان نمودیم که برای رهایی از مشکلات راههایی هست که بهترین آنها که خود ما حس کرده ایم و به کمک آنها به حاجتهایمان رسیده ایم، چهار چیز است: نذر کردن گوسفند برای فقرا، خواندن حدیث کساء به طور پی در پی، پرداخت صدقه و ختم صلوات .» ⁽²²⁾

7 . کتابت صلوات:

در پاداش نوشتن صلوات، حدیثی از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل گردیده است: «من صلی علی فی کتاب لم تزل الملائکة تستغفر له مادام اسمی فی ذلک الکتاب ⁽²³⁾ ; هرکه در نوشته ای بر من صلوات بنویسد، تا هنگامی که نامم در آن مکتوب باقی است، فرشتگان پیوسته برای او استغفار می کنند .»

استعمال آلات لهو در مجالس معصومین -ع- جایز نیست و نیز حضور در مجالسی که این برنامه ها در آن اجرا می شود جایز نیست و گرفتن پول برای امر مزبور جایز نیست. مجالس معصومین -ع- باید طوری باشد که مردم را به فضایل و سفارش های معصومین -ع- آشنا نماید و آنها را به یاد خداوند متعال بیندازد .

کف زدن از نظر آیات قرآن و تاریخ
در قرآن در مورد کف زدن آیاتی آمده است. مثلا در سوره مبارکه انفال، آیه 35 آمده است.
( و ما کان صلا تهم عند البیت الا مکاء و تصدیه ...) یعنی نماز آنها (کفار و مشرکین) در کنار خانه کعبه چیزی جز سوت کشیدن و کف زدن نبود.
مرحوم علامه طباطبایی (ره) در کتاب گرانقدر المیزان در بیان تفسیر این آیه کار سوت زدن و کف زدن را ملعبه دانسته اند.
و نیز در تاریخ آمده که، گروهی از احزاب در زمان جاهلیت به هنگام طواف خانه کعبه لخت مادر زاد می شدند. و سوت و کف می زدند و نام آن را عبادت می گذاشتند. و نیز نقل شده هنگامی که پیامبر اسلام (ص) در کنار حجرالاسود مشغول نماز می شد، دو نفر از طایفه ابن سهم در طرف راست و چپ آن حضرت می ایستادند، یکی شیحه می کشید و دیگری کف می زد تا نماز پیغمبر (ص) را مشوش کنند.
یا آن شبی که قریشیان می خواستند پیامبر (ص) را به قتل برسانند، اجتماع کردند و به مسجد الحرام می آمدند و شروع می کردند به سوت و کف زدن و دور خانه طواف کردن.
و یا وقتی فرشتگان الهی برای عذاب قوم لوط که به همجنس بازی روی آورده بودند به شکل جوانان زیبا روی بر خانه حضرت لوط وارد شدند. زن لوط که به قوم گنهکار کمک می کرد. بر فراز بام رفت، ابتدا از طریق کف زدن و سپس روشن کردن آتش این قوم منحرف را از حضور جوانان در خانه لوط آگاه کرد ....)

متاسفانه همان طور که در تفسیر نور آمده در طول تاریخ مراسم مذهبی، دستخوش تحریف شده است و گاهی مقدس ترین مراکز، محور بالاترین خرافات می شوند. تبدیل صلوات به کف و سوت در مجامع امروزی پرتویی از تبدیل نماز به سوت و کف زدن آنهاست.
حکم کف زدن
مقام معظم رهبری می فرمایند: (کف زدن فی نفسه و به نحو متعارف اشکال ندارد .) یعنی کف زدن به تنهایی بدون آنکه با حرامی مقرون شود آن هم به نحو متعارف و عرف مردم اشکال ندارد. عرف مردم هم یعنی ببینید مردم در مجالس شادی خود یا در مجالس اعیاد و تشویق و تایید و مانند آن چگونه کف می زنند این نوع کف زدن عرف مردم می باشد. و فی نفسه اشکال ندارد. اما اگر کف زدن به حدی برسد که از عرف مردم خارج شود مثلا کف زدن به همراه تکان دادن غیر متعارف سر و بدن و ... صورت پذیرد این نوع کف زدن از عرف مردم خارج می باشد. که نظر مراجع بزرگ تقلید از جمله آیت الله نوری همدانی در این مورد آن است که (دست زدن به حد جلف و سبک نباید برسد)
یا حضرت آیت الله بهجت(ره) می فرمایند: کف زدن به حد لهو نرسد.
که آن حد جلف و سبک همان حدی است که از عرف مردم خارج باشد و بر خلاف متعارف انجام گیرد. والا کف زدن معمولی حرام نیست.